بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به عنوان هدیه و منتی بزرگ از جانب خدا متعال برای مردم روی زمین بود تا در سایه آن از هر نوع ظلم، فساد و آزار در امان بمانند. چنانکه از آغاز بعثت آن حضرت شاهد تلاش‌های شبانه‌روزی ایشان در جهت نهادینه کردن آموزه‌های اسلامی و بهبود سبک زندگی مردم هستیم. تلاش‌هایی که از مبارزه با اندیشه‌های خرافی، انحرافی و قبیله گرایی شروع می‌شد و تا جزئی‌ترین نکات و مطالب مورد استفاده در زندگی ادامه پیدا می‌کرد. هرچند که نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله عمر شریف خود را در جهت هدایت و سعادت مردم در تمام جغرافیا و تاریخ دنیا صرف کردند، اما کسانی از این فیض الهی بهره اصلی را برده و می‌برند که سر به راه بوده و طی کردن مسیر حق را به بهای ثروت و موقعیت و شهرت دنیایی نفروخته باشند.

در گفت‌وگویی که با آیت‌الله حسن ممدوحی، استاد حوزه و پژوهشگر دینی انجام داده ایم به بررسی رویدادها و تأثیرات بعثت رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر اسلامی توضیح می‌دهد، در اثر بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و برقرار حکومت اسلامی از سوی آن حضرت، انقلاب بزرگی در آداب و رسوم مردم آن دوران در شبه جزیره عربستان به وجود آمد که بعدها در اثر تلاش ائمه اطهار علیهم السلام در سرزمین‌های دیگر هم گسترش پیدا کرد. تصور ابتدایی این است که در اثر آموزه‌های اسلامی رسول گرامی صلی‌الله علیه و آله، مردمی که قبلاً بت‌ها را به عنوان معبود انتخاب کرده بودند و مجسمه‌هایی که با سنگ و چوب درست کرده بودند را ستایش می‌کردند، بعد از مبعث به خداپرستی روی آوردند و خدای یکتا را شناختند. این مطلب صحیح است اما در اثر این خداپرستی انقلاب فرهنگی در نوع زندگی، تفکرات، آداب و رسوم و کل زندگی و اندیشه‌های مردم ایجاد شد که حتی نظام حکومتی آن‌ها را تغییر داد.

بررسی امور وحی پیش از بعثت نبی مکرم اسلام

می‌دانیم که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به عنوان خاتم الانبیاء علیهم السلام از سوی خدای متعال معرفی شده‌اند. پیامبر قبل از آن حضرت چه کسی بود و چه زمانی بوده؟

در میان 124 هزار پیغمبری که از سوی خدای متعال برای هدایت مردم تعیین شده‌اند، پنج پیامبر اولوالعزم داریم که آخرین آن‌ها و سرآمد همه ایشان، حضرت خاتم الانبیاء رسول اسلام صلی‌الله علیه و آله هستند. در این میان آخرین پیامبر اولوالعزم حضرت عیسی علیه السلام بوده که چند قرن قبل از تولد پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله زندگی می‌کرد؛ اما مژده و بشارت میلاد و ظهور رسول اسلام را به مردم دنیا داده بودند.

هرچند که یهودیان ادعا می‌کردند که حضرت عیسی علیه السلام را به قتل رساندند، اما خدای متعال ادعای آن‌ها را رد کرده و می‌فرماید: وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِیحَ عِیسَی ابْنَ مَرْیمَ رَسُولَ اللّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَکن شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُواْ فِیهِ لَفِی شَک مِّنْهُ مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ یقِینًا؛ و گفتارشان که: ما، مسیح عیسی بن مریم، پیامبر خدا را کشتیم! در حالی که نه او را کشتند و نه بر دار آویختند؛ لکن امر بر آن‌ها مشتبه شد. و کسانی که در مورد (قتل) او اختلاف کردند، از آن در شک هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می‏کنند و قطعاً او را نکشتند.»

به هر حضرت عیسی بن مریم علیه السلام سال‌ها قبل از میلاد رسول اسلام صلی‌الله علیه و آله زندگی می‌کرده و در زمان میلاد و بعثت نبی مکرم اسلام هیچ پیامبری نبوده است.

او را هنگامی به رسالت فرستاد که در جهان رسولانی نبودند

غیر از پیامبران اولوالعزم چطور؟ آیا در زمان مبعث رسول خدا صلی‌الله علیه و آله پیامبری که اولوالعزم نبوده و صاحب شریعت نباشد، زندگی می‌کرده؟

برای پیدا کردن جواب این سؤال خوب است به احادیث مراجعه کنیم. در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام می‌خوانیم که بعثت رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله، عظمت این ماجرا و منت و لطفی که از جانب این رویداد مهم خدای متعال بر بنده‌های خود گذاشته را یاد کرده‌اند.

آن حضرت در ضمن فرمایشات خود فرموده‌اند که: أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ؛ او را هنگامی به رسالت فرستاد که در جهان رسولانی نبودند.» فتره وحی به دوران میان دو پیامبر گفته می‌شود که در این مدت هیچ وحی از سوی خدا بر پیامبری ارسال نشده است. در این دوره وحی قطع شده بود تا اینکه آن حضرت به نبوت رسیدند.

و در ادامه اشاره می‌کنند که: زمانی دراز بود که مردم به خواب رفته بودند. فتنه‌ها سربرداشته و کارها نابسامان بود. آتش جنگ‌ها شعله می‌کشید، روشنایی از جهان رخت بربسته و فریب و نادرستی آشکار گردیده بود. جهان به باغی می‌مانست که برگ درختانش به زردی گراییده بود و کس از آن امید ثمره‌ای نداشت. آبش فروکش کرده بود. پرچم‌های هدایت کهنه و فرسوده گشته و رایات ضلالت پدیدار شده بود. دنیا در آن روزگاران بر مردمش چهره دژم کرده بود و بر خواستاران خود ترشروی گشته بود. میوه‌اش فتنه بود و طعامش مردار. در درون وحشت نهفته داشت و از بیرون شمشیر ستم آخته.»

این بیان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نشان می‌دهد که در زمان بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هیچ پیامبری نبوده و آن حضرت در شرایطی به نبوت مبعوث شدند که مردم در گمراهی جهل فرو رفته بود.

نبوت در شرایط نیاز شدید انسان به هدایت

بر این اساس نبی مکرم اسلام در دورانی به پیغمبری مبعوث شدند که مدت‌ها از زمان ابلاغ وحی بر پیامبر قبلی می‌گذشت و مردم به شدت نیاز به هدایت داشتند. در عین حال ادیان دیگر هم دچار تحریف شده بودند. یعنی اگر از بقایای تعلیمات حضرت عیسی و موسی علیهما السلام وجود داشت، همگی دچار تحریف شده بودند و اصل حقیقت دین و بندگی خدا نیاز به بازخوانی و یادآوری دوباره داشت. تا اینکه پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله کامل‌ترین و جامع‌ترین دین را از سوی خداوند متعال برای انسان‌ها در طول تاریخ ابلاغ فرمودند.

تأثیر مبعث بر جهل و خرافات مردم

در تاریخ صدر اسلام عنوان شده که قبل از بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله، جامعه آن دوران دچار خرافات و انحرافاتی بود. به عنوان مثال نوزادان دختر را زنده به گور می‌کردند. تأثیر مبعث بر هدایت مردم در آن دوران چه اندازه بود؟

در اثر بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و برقرار حکومت اسلامی از سوی آن حضرت، انقلاب بزرگی در آداب و رسوم مردم آن دوران در شبه جزیره عربستان به وجود آمد که بعدها در اثر تلاش ائمه اطهار علیهم السلام در سرزمین‌های دیگر هم گسترش پیدا کرد. تصور ابتدایی این است که در اثر آموزه‌های اسلامی رسول گرامی صلی‌الله علیه و آله، مردمی که قبلاً بت‌ها را به عنوان معبود انتخاب کرده بودند و مجسمه‌هایی که با سنگ و چوب درست کرده بودند را ستایش می‌کردند، بعد از مبعث به خداپرستی روی آوردند و خدای یکتا را شناختند. این مطلب صحیح است اما در اثر این خداپرستی انقلاب فرهنگی در نوع زندگی، تفکرات، آداب و رسوم و کل زندگی و اندیشه‌های مردم ایجاد شد که حتی نظام حکومتی آن‌ها را تغییر داد.

در اثر این تحولات، آداب و رسوم جاهلی و خرافاتی که میان مردم رواج داشت، به همت و هدایت پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از بین رفت و آداب دوستی، صلح و رحمت در سایه خداپرستی و رسوم اسلامی میان آن‌ها رواج پیدا کرد.

در این شرایط، آیا بعد از بعثت نبی مکرم اسلام هیچ خرافات و انحرافی از گذشته در بین مردم باقی نماند؟

از آنجا که مردم کج‌فکر و کج‌اندیش در همه طول تاریخ زندگی می‌کرده‌اند، در آن دوران هم در اثر کج‌فکری و غرض‌ورزی‌های عده‌ای بقایایی از اندیشه‌های انحرافی که بین عده‌ای نهادینه شده بود، باقی ماند. چراکه عمر پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله کفاف آن را نداد که همه این آداب غلط را به طور ریشه‌ای از بین ببرند. به این ترتیب است که بعد از رحلت آن بزرگوار شاهد بروز و ظهور انحرافات دوباره‌ای در فرهنگ مردم تاریخ هستیم.

ریشه اصلی انحرافات

دلیل اصلی این انحرافات چه بود که حتی بعد از بعثت رسول اسلام صلی‌الله علیه و آله هم شاهد باقی ماندن آن‌ها هستیم؟

اصل این انحرافات تعصب‌های قبیله‌ای بود و هر کس قبیله و طایفه خود را از دیگران برتر و بالاتر می‌دانست. در عین حال عشق و علاقه به اموال دنیا و دل‌بستگی‌های مادی دلیل دیگری بود که گروهی از مردم را از رفتن در راه حق منصرف می‌کرد. آن‌ها ترجیح می‌دادند برای بهره بردن بیتش را اموال و ثروت دنیایی، گمراه باشند و از حق پیروی نکنند.

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بارها و با شدت با نظام برده‌داری مخالفت و مبارزه می‌کردند، اما گروهی از مردم ثروتمند با این منش آن حضرت و این دستور اسلامی مخالف بودند چون ن و مردانی را به عنوان برده در اختیار می‌گرفتند و بدون پرداخت هزینه‌ای از آن‌ها استفاده می‌کردند.

در عین حال آن‌ها پیوندهای خویشاوندی خود را آن‌قدر مهم می‌دانستند که قبیله خود را از دیگران برتر و ممتاز محسوب می‌کردند. به همین دلیل جنگ‌های قبیله‌ای و ریشه‌داری میان مردم آن زمان در می‌گرفت و هر کسی در پی برتر معرفی کردن خویشاوندان خودش بود.