اتحاد ایران و ونزوئلای تحریمی در میانه بحران‌های اقتصادی، نفتی و کرونایی را می‌توان خبر مهم هفته‌های اخیر دانست؛ خبری که از قضا بخش عمده اطلاع‌رسانی آن به دوش رسانه‌ها و مقامات آمریکایی افتاده و نگرانی‌های‌شان پیرامون این اتحاد باعث تمرکز انکارناپذیر روی آن شده است.

به گزارش وطن امروز»، 2 هفته پس از انتشار خبری در خبرگزاری بلومبرگ مبنی بر آنکه یک هواپیمای ایرانی بعد از حمل تجهیزاتی برای تعمیر تأسیسات پالایشگاهی ونزوئلا، ۹ تن طلا به ایران حمل کرده است، حالا اخبار جدید حکایت از حرکت نفتکش‌های ایرانی به سمت ونزوئلا برای رساندن بنزین به این کشور دارد. در همین زمینه یک مقام آمریکایی در گفت‌وگو با خبرگزاری انگلیسی رویترز مدعی شد واشنگتن اطمینان دارد دولت نیکلاس مادورو» رئیس‌جمهور ونزوئلا به‌ازای دریافت سوخت از ایران، چندین تن طلا در اختیار این کشور قرار می‌دهد. وی در ادامه ادعاهای خود با اشاره به این نکته که این مسأله نه‌تنها با انتقاد آمریکا روبه‌رو است، بلکه کشورهای منطقه نیز از آن استقبال نمی‌کنند، افزود: ما به ‌دنبال بررسی اقدام‌هایی هستیم که می‌توان در این ‌باره انجام داد. وی در عین حال از ارائه جزئیات پیرامون اقدامات آمریکا در این‌ باره خودداری کرد اما گفت گزینه‌های مربوط به دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا ارائه خواهند شد.

با این حال با وجود آنکه سیدعباس ، سخنگوی وزارت امور خارجه چند روز پیش ادعای انتقال 9 تن طلا از ونزوئلا به کشورمان را تکذیب کرده بود و با بی‌اساس خواندن این ادعا، آن را زمینه‌چینی برای فشارهای گسترده‌تر به دولت ونزوئلا از سوی دولت آمریکا توصیف کرده و گفته بود دولت آمریکا که در اجرای ت‌های خود در ونزوئلا از جمله تحریم اقتصادی، تهدید نظامی و اخیرا تشکیل شورای انتقالی، به‌دلیل مقاومت دولت و مردم آن کشور با شکست مواجه شده، با ایراد این‌گونه اتهامات سعی دارد در برنامه دولت ونزوئلا برای بازسازی پالایشگاه‌های آن کشور و تولید فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین که هم‌اکنون به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه آمریکا با کمبود روبه‌رو است، مانع‌تراشی کند»، به نظر می‌رسد افزایش مراودات میان تهران و کاراکاس به‌عنوان 2 کشوری که تحریم‌های آمریکا حکومت‌های‌شان را نشانه گرفته باعث دستپاچگی واشنگتن شده است.

خبر حرکت نفتکش ایرانی فورچون یا همان کشتی حامل بنزین تولید ایران که برای کمک به ونزوئلا در حال دریانوردی در اقیانوس اطلس است و آغاز عملیات رصد آنها توسط آمریکا، باعث موضع‌گیری توئیتری خورخه آرئاسا، وزیر خارجه ونزوئلا نیز شد و وی در صفحه توئیتر خود نوشت: شواهد بیشتری برای جهان وجود دارد که ما آنها را به دادگاه کیفری بین‌الملل خواهیم فرستاد. در بحبوحه اپیدمی (ویروس کرونا) واشنگتن کشتی‌هایی را ردگیری می‌کند که نفت و سوخت ما را حمل می‌کنند. این نقض آشکار حقوق بین‌الملل و حقوق اساسی ونزوئلا است».

با این حال روز گذشته پس از انتشار خبری که حکایت از عبور یکی از نفتکش‌های ایرانی از کانال سوئز داشت، پایگاه خبری نورنیوز» گزارش داد اخبار دریافت شده از منابع مطلع حاکی است نیروی دریایی آمریکا نیز ۴ ناو جنگی به نام‌های یواس‌اس دیترویت، یواس‌اس لاسن، یواس‌اس پربل و یواس‌اس فاراگات را به همراه هواپیمای پی ۸ پوسایدون» از اسکادران VP-26 را به منطقه کارائیب اعزام کرده است. این اقدام آمریکایی‌ها پس از آن انجام شد که دولت این کشور با انتشار دستورالعمل 35 صفحه‌ای از بازیگران صنعت دریانوردی خواست در برابر تاکتیک‌های متداول برای دور زدن تحریم‌ها از جمله خاموش کردن سیستم شناسایی اتوماتیک کشتی، تغییر فیزیکی هویت کشتی، دستکاری اسناد محموله و کشتی، انتقال کشتی به کشتی، سفرهای غیرمعمول مانند مسیرهای غیرمستقیم و انحراف ناگهانی از مسیر، هوشیار باشند.

انجام اقداماتی از این دست، آن هم 2 هفته پس از آنکه ایران با انجام چند پرواز مواد مورد نیاز برای تعمیر و تجهیز پالایشگاه‌های ونزوئلا را به این کشور منتقل کرده بود خبر از اهمیت راهبردی تعمیق چنین مبادلاتی میان تهران و کاراکاس دارد، مبادلاتی که تلاش عمده آمریکا برای تاثیرگذاری روی گستره آنها به‌مثابه اقدامی دفعی برای مهار اثرات سازنده آن به روی فاز اقتصادی 2 کشور دارد. سابقه روابط نزدیک و موفقیت‌آمیز جمهوری اسلامی و ونزوئلا در دهه‌های اخیر و پشتیبانی‌هایی که این 2 کشور از یکدیگر داشته‌اند و بیم تقویت مجدد آن، باعث شده است آمریکا برای مهار آن، خود را وارد چنین قماری کند.

***

تعامل بلوک تحریمی‌ها

تقویت و تعمیق روابط تجاری و صنعتی میان ایران و ونزوئلا به‌ عنوان 2 کشوری که تحت شدیدترین نظام‌های تحریمی آمریکا قرار گرفته‌اند و پروژه تحریم اقتصادی در خدمت هدف ی براندازی حاکمیت آنها قرار گرفته است، می‌تواند به مثابه یک پادزهر به کمک هر دو کشور بیاید. در شرایطی که تلاش آمریکا و تحریم‌های تجاری معطوف است به بستن شاهراه‌های مراوده اقتصادی کشورهای تحریم شده، ارتباطاتی از قبیل مراوده‌های تهران و کاراکاس که با واسطه‌هایی غیر از ارزهای رایج انجام می‌شود، می‌تواند کمکی دوجانبه برای هر دو کشور به شمار رود. سخنان 2 هفته پیش الیوت آبرامز» مسؤول امور ونزوئلا در دولت آمریکا مبنی بر آنکه ایران در ازای کالاهایی که برای ونزوئلا فرستاده، 9 تن طلا دریافت کرده است (فارغ از صحت یا کذب آن) می‌تواند نمودی از اهمیت انکارناپذیر رواج چنین تعاملاتی در بلوک کشورهای تحریم شده باشد. نظام تحریمی که به دنبال تکرار ایده و تجربه نفت در برابر غذا» در کشورهای مورد غضب آمریکا می‌گشت، از رواج یافتن ایده نفت در برابر طلا» و دور خوردن نظام تحریم‌هایی که در چارچوب ارز معیار شکل گرفته بود، ضربه جدی خواهد خورد. در چنین وضعیتی واکنش شتابزده نسبت به افزایش مراودات اقتصادی ایران و ونزوئلا می‌تواند به مثابه یک ضدحمله به الگوی تحریم‌های فعلی به شمار رود.

***

آمادگی حقوقی در برابر ی دریایی

مقامات آمریکایی در حالی از اقدام ایران برای انتقال بنزین به ونزوئلا خشمگین هستند که بر اساس قواعد بین‌المللی اقدام ایران هیچ‌یک از حقوق بین‌الملل را نقض نمی‌کند. ایران در یکی از بنادر متعلق به خود محموله را بارگیری کرده و در مسیر آب‌های آزاد بین‌المللی به سمت کشور مقصد در حال حرکت است. بر پایه حقوق دریاها، همه کشورها می‌توانند از آزادی آب‌های آزاد» (مانند آزادی عبور و مرور و پرواز) و سایر کاربردهای قانونی آن آب‌ها استفاده کنند. به طور کلی، این به آن معناست که کشتی‌های هر کشوری– حتی کشتی‌ای که پرچم یک کشور بدون دسترسی به دریا را نصب کرده است– حق برخورداری از آن آزادی‌ها را بدون دخالت هر کشور دیگری دارند. این نظام قوانین مرسوم بین‌المللی در کنوانسیون سازمان ملل متحد در رابطه با حقوق دریاها منعکس شده است. بنابراین اقدام آمریکا علیه کشتی ایرانی اقدامی بر خلاف حقوق دریاها و در واقع ی دریایی به حساب می‌آید. حمله احتمالی یا ایجاد اخلال در روند عبور کشتی ایرانی اقدامی آشکار علیه منافع ایران است. نه ‌تنها ایران باید پاسخ متناسب را در همان سطح به کشور م بدهد، بلکه باید از ابزار حقوقی برای محکومیت این اقدام احتمالی آمریکا بهره گیرد. البته آمریکا نشان داده است به منظور افزایش یا نمایش قدرت خود ابایی از نادیده گرفتن حقوق بین‌الملل و حتی قراردادها و توافقنامه‌ها ندارد. با این حال واکنش حقوقی ایران به اقدام احتمالی آمریکا یکی از پاسخ‌های ایران می‌تواند باشد.

***

باروت روی بنزین؟

اعزام 4 ناو جنگی ارتش آمریکا به سوی نفتکش ایرانی که در حال ارسال سوخت برای ونزوئلاست و وجود احتمال تعدی طرف آمریکایی به آن می‌تواند واکنش‌های تند و مقابله به مثل را از سوی ایران در بر داشته باشد. تجربه توقیف نفتکش ایرانی توسط نیروی دریایی انگلیس در منطقه جبل‌الطارق در سیزدهم تیرماه سال گذشته که با مقابله به مثل طرف ایرانی در توقیف کشتی بریتانیایی همراه شد، هدف قرار دادن پهپاد جاسوسی گلوبال هاوک آمریکا به محض ورود به محدوده مرزی کشورمان و همچنین رویارویی اخیر قایق‌های جنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با ناو جنگی آمریکایی که به نزدیکی‌های محدوده مرزی کشورمان در آب‌های خلیج‌فارس رسیده بود را می‌توان از جمله مصادیق تجربه موفق جمهوری اسلامی در مقابله به مثل با اقدامات کارانه دانست.

تلاش طرف آمریکایی برای به خطر انداختن امنیت تجارت با ایران و ناامن کردن آب‌های آزاد برای ایجاد مانع در راه شکل‌گیری مراوداتی از قبیل مبادلات متقابل میان ایران و ونزوئلا را می‌توان آوردگاهی جدید برای صیانت از منافع و امنیت ملی کشورمان به شمار آورد. یقینا تلاش ایران برای تثبیت الگوهایی مشابه مصداق مبادلاتی که در ماه‌های اخیر با ونزوئلا داشته است، به مثابه گامی عملی برای پیشبرد روابط با سایر دولت‌هایی که تمایلی به پیروی از تحریم‌های آمریکا ندارند، خواهد بود.

******

براساس گزارش رسانه‌های بین‌المللی ایران در حال ارسال محموله‌های بنزین به ونزوئلا برای کمک به تامین سوخت این کشور است و در ازای آن طلا دریافت می‌کند.

طبق گزارش رسانه‌های خارجی، آمریکا برای ممانعت از ارسال سوخت ایران به ونزوئلا، چند ناو جنگی به منطقه کارائیب فرستاده است.

به گزارش وطن امروز» پنجشنبه هفته گذشته بود که خبرگزاری رویترز با استناد به اطلاعات ردیابی نفتکش‌ها، از ارسال محموله‌های بنزین از سوی ایران به ونزوئلا خبر داد. طبق گزارش رویترز، نفتکش حامل بنزین حدود 3 هفته پیش با پرچم ایران از بندرعباس عازم ونزوئلا شده است. گزارش رویترز بیان می‌دارد از ماه گذشته پروازهایی از ایران به ونزوئلا  انجام شده که از طریق آن، اقلام مورد نیاز برای بازسازی ترک خوردگی واحد کاتالیزوری پالایشگاه کاردون (CARDON) ارسال شده است. این پالایشگاه یکی از واحدهای تامین‌کننده سوخت در کشور ونزوئلا است که ظرفیت پالایش روزانه 310 هزار بشکه نفت خام را دارد. همچنین خبر پروازهای ایران به ونزوئلا برای تامین تجهیزات پالایشگاهی را 2 هفته پیش بلومبرگ منتشر کرده بود.

* بلومبرگ: ونزوئلا 9 تن طلا به ایران داده است

پنجشنبه 11 اردیبهشت‌ماه بود که بلومبرگ در گزارشی تایید نشده، از تحویل 9 تن طلا به ایران از سوی ونزوئلا خبر داد. بر اساس این گزارش، مقامات دولت ونزوئلا 9 تن طلا معادل 500 میلیون دلار را در همین ماه در هواپیماهایی به مقصد تهران بارگیری کرده‌اند تا هزینه کمک این کشور به احیای پالایشگاه‌های بنزین ونزوئلا را بپردازند. ارسال این محموله‌ها که باعث کاهش ناگهانی ذخایر خارجی ونزوئلا شده، تنها 3/6 میلیارد دلار سرمایه ارزی برای این کشور به جا گذاشته که پایین‌ترین حد طی 3 دهه گذشته است. ایران و ونزوئلا هر 2 سعی دارند در برابر تحریم‌های آمریکا، همه‌گیری ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت که درآمد اصلی آنها را تشکیل می‌دهد مقابله کنند. این معامله‌ها با ونزوئلا یک منبع جدید درآمد برای ایران است و به ونزوئلا اطمینان می‌دهد عرضه بنزین ادامه دارد.

بلومبرگ در این گزارش مدعی شد: هواپیمایی ماهان ایران فقط در هفته گذشته چندین پرواز به این کشور آمریکای جنوبی انجام داده است. ایران در اکثر این پروازها افزودنی‌های لازم برای بنزین، قطعات و متخصصان را برای کمک به تعمیر یکی از پالایشگاه‌های حساس ونزوئلا در شمال غرب این کشور ارسال کرده است. در همین حین، ماهان هواپیماهای دیگری را به یک فرودگاه بین‌المللی در خارج از کاراکاس فرستاده تا شمش‌های طلا را به مقصد تهران بارگیری کنند.

بلومبرگ همچنین نوشت: با سقوط قیمت نفت، طلایی که در کاراکاس نگهداری می‌شود تبدیل به یک منبع با اهمیت ثروت برای ونزوئلا شده است. در حالی که این کشور 70 تن طلا در ذخایر خود دارد، فروش آنها روز به ‌روز سخت‌تر می‌شود. ایران و ونزوئلا در زمان ریاست ‌جمهوری هوگو چاوز، قراردادهایی در زمینه پروژه‌های انرژی، کشاورزی و مالی امضا و یک کارخانه مونتاژ خودروی مشترک در غرب کاراکاس راه‌اندازی کرده بودند.

* اتحاد تحریمی‌ها؛ راهکاری که دیر اجرا شد

خبر صادرات بنزین ایران به مقصد ونزوئلا که توسط رسانه‌های خارجی منتشر شده حاوی پیام‌های مهمی است. تشکیل اتحادی نامرئی میان کشورهای تحریم شده به منظور کاهش آثار تحریم و دسترسی حداکثری به درآمدهای حاصل از تجارت خارجی، نتیجه ناگزیر طولانی شدن تحریم‌های یکجانبه آمریکاست. جنگ‌افروزی اقتصادی آمریکا با کشورهای مختلف، کشورهای طرف مقابل آمریکا را به ناچار در مسیر تعامل حداکثری با یکدیگر قرار داده است. این در شرایطی است که فهرست طرف‌های جنگ اقتصادی آمریکا بویژه پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ بزرگ‌تر شده است. در همین رابطه جنگ تجاری آمریکا با چین بزرگ‌ترین بخش این جنگ اقتصادی است اما گذشت زمان ابعاد جدیدی به این کارزار اقتصادی خواهد داد.

* تأمین متقابل نیازهای وارداتی کشورهای تحریم‌شده

از جمله مهم‌ترین راهکارهای کشورهای تحریمی برای کاهش آثار تحریم، تجارت متقابل این کشورها برای تامین نیازهای وارداتی است. خبر صادرات بنزین ایران به ونزوئلا جدیدترین مصداق این موضوع است. ایران و ونزوئلا هر دو جزو مهم‌ترین اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هستند که به دلیل تحریم‌های یکجانبه آمریکا با محدودیت در صادرات نفت مواجه شده‌اند. این تحریم البته برای ونزوئلا آثار مخرب‌تری داشته است، چرا که ونزوئلا در مقایسه با ایران وابستگی به مراتب بیشتری به درآمدهای نفتی دارد. طبق اخبار منتشر شده، ونزوئلا بر اثر آسیب وارد شده به پالایشگاه کاردون (Cardon) در تامین سوخت مورد نیاز خود دچار مشکل شده است. در مقابل اما ایران اکنون به بزرگ‌ترین پالایشگاه خاورمیانه و عظیم‌ترین تامین‌کننده سوخت در میان کشورهای عضو اوپک تبدیل شده است. تناظر نیاز ونزوئلا به سوخت با توان ایران در تامین و صادرات این کالای راهبردی، منجر به باز شدن مسیر تجارت این کالا در این مدت شده است.

صادرات بنزین ایران به ونزوئلا نکته جالب دیگری هم دارد. پس از شیوع ویروس کرونا در ایران، مصرف بنزین و سایر فرآورده‌های سوختی بشدت کاهش یافت. در همین راستا طبق گفته مسؤولان شرکت پالایش و پخش، مصرف بنزین در ایران از 80 میلیون لیتر در روز تا پیش از شیوع کرونا به 45 میلیون لیتر در روز طی 15 روز اول فروردین کاهش یافته است. کاهش اجباری مصرف بنزین به دلیل اعمال مقررات قرنطینه کار را به جایی رساند که ذخیره‌سازی بنزین در ایران به یک مسأله تبدیل شد. این مسأله تا جایی پیش رفت که وزارت نفت مجبور به استفاده از مخازن ذخیره نفت خام برای ذخیره‌سازی بنزین شد. در همین راستا علی ‌پور، معاون عملیات شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با اشاره به افزایش 120 میلیون لیتری ظرفیت ذخیره‌سازی بنزین در کشور گفت: طی ماه گذشته با توجه به اینکه مصرف بنزین به صورت چشمگیری کاهش پیدا کرده بود، مخازن ذخیره نفت خامی که امکان تخلیه آنها فراهم بود، تخلیه و پاکسازی شد تا در انتها ظرفیت آنها به ذخایر بنزین تخصیص داده شود. در چنین شرایطی صادرات بنزین ایران به مقصد ونزوئلا علاوه بر رها کردن کشور از تنگنای ذخیره‌سازی بنزین، درآمد قابل توجهی را نصیب کشور می‌کند.

* سبد ارزی کشورهای تحریمی؛ بدل تحریم بانکی

یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی پیش روی کشورهای تحریم‌شده، مسدود بودن دسترسی آنها به چرخه دلار و ناممکن بودن روابط بانکی بین‌المللی است. در چنین شرایطی استفاده از طلا برای تسویه معاملات اقدام رایجی است اما محدودیت ذخایر طلای کشورها، دوام این روش را به خطر می‌اندازد. با این حال راهکار دیگری برای تسویه مبادلات تجاری میان کشورها وجود دارد؛ گسترده شدن فهرست کشورهای طرف جنگ اقتصادی با آمریکا این امکان را برای این کشورها فراهم کرده تا ضمن افزایش حجم مبادلات تجاری میان خود، بخش قابل توجهی از مبادلات مالی خود را از طریق ارزهای یکدیگر تسویه کنند. روی آوردن کشورهای تحریم شده به اجرای پیمان‌های چندجانبه ارزی می‌تواند راهکار مناسبی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های بانکی باشد. در همین راستا چین یکی از فعال‌ترین کشورهای جهان در استفاده از پیمان‌های پولی برای تسویه معاملات بدون نیاز به چرخه دلار است. بزرگی حجم اقتصاد چین این فرصت را به دیگر کشورهای طرف مقابل آمریکا می‌دهد تا از رهگذر اجرای پیمان‌های پولی، بخش عظیمی از مساله بانکی خود را حل کنند.

طلا به جای  کالا

یکی از نکات مثبت صادرات محصولات نفتی بین ایران و ونزوئلا نحوه تسویه حساب کشور مقصد است. آنطور که مشهود است کاراکاس هزینه محصولات نفتی تهران را با شمش طلا پرداخت می‌‎کند و  بر اساس برخی گزارش‌ها تنها در یک محموله 9 تن شمش طلا وارد کشورمان شده است. طلا یک دارایی با ارزش پایدار است که اغلب تجار علاقه‌مند هستند به جای حواله‌های پولی که هزینه بسیاری در زمان وصول دارد از آن استفاده کنند. گفتنی است پس از شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان تنها دارایی ارزشمندی که نسبت به ارزهای مختلف، نفت، سهام‌ بورس‌های مختلف و. قدرت خود را حفظ کرد و حتی ارزشمندتر هم شد، طلا بود.  دارایی طلای کشورها می‌تواند قدرت چانه‌زنی ی آنها را در مباحث ی و اقتصادی بین‌المللی بالا ببرد. صندوق بین‌المللی پول به طور دوره‌ای آمار دارایی‌های طلای بانک‌های مرکزی را بر اساس گزارش رسمی آن کشورها اعلام می‌کند و شورای جهانی طلا بر اساس این آمار به طور دوره‌ای فهرست دارایی‌های کشورها و سازمان‌های بین‌المللی مختلف را تنظیم می‌کند، این یعنی میزان دارایی طلا یکی از معیارهای سنجش اقتصادهاست. 

حتی برخی کشورها اصلی‌ترین هدف اقتصاد خود را افزایش ذخایر طلا اعلام کرده‌اند. نگهداری این ذخایر به سازمان و کشورها اجازه می‌دهد در مواقع وم اقدام به خرید پول داخلی کنند که این امر خود مانع از افزایش نقدینگی در کشور است. از طرفی نباید فراموش کرد که این کنترل از طریق بازارهایی همسو با بازار پول (ارز و سرمایه) صورت می‌گیرد. در نهایت با به کارگیری درست این شیوه می‌توان نظامی پویا و توانمند را نیز در عرصه اقتصاد داخلی کشورها شاهد بود.  یکی دیگر از اهداف بانک‌های مرکزی کشورهای دنیا برای خرید طلا این است که بانک‌های مرکزی برای کاهش ریسک ناشی از تغییرات قیمت ارزها در بازار جهانی، تصمیم به افزایش میزان ذخایر طلای خویش گرفته‌اند.

در یک جمله می‌توان گفت طلا، دلار را مطیع خود می‌کند. به همین دلیل است که کشور چین اقدام به خرید طلا و اوراق قرضه دیگر کشورها می‌کند تا بتواند با تنزیل جایگاه دلار، پول ملی خود را به عنوان ارز معتبر بین‌المللی در مبادلات تجاری وارد کند.  حتی طلا توسط ایالات متحده آمریکا به همراه مبادلات بانکی کشورمان تحریم شد که نشان از اهمیت این ف گران‌بها دارد، در اصل طلا یک دارایی نقدشونده بسیار ارزشمندتر از پول نقد است.  پس از خروج ایالات متحده از برجام در بهترین قراردادهای بین ایران و کشورهای اروپایی در ازای نفت به کشورمان دارو و غذا صادر می‌شد یا به تعبیر دیگر طلا را در برابر غذا صادر می‌کردیم اما حالا با گشایشی که در ونزوئلا رخ داد، محصولات نفتی را در ازای طلا صادر می‌کنیم.[مشرق]