* چیستی دحوالارض و اعمال این روز
بیست و پنجم ذی القعده روزی است که دحوالارض اتفاق افتاد ه و به همین خاطر این روز و شبش از ایام و لیالی شریفه است که خداوند رحمت خود را در این روز و شب شامل حال بندگانش می کند و بر اساس روایات اسلامی به قیام و عبادت در آن اجر و ثواب فراوانی تعلق می گیرد. و روز دحوالارض یکی از روزهایی است که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است.
"دحو" از لحاظ لغوی به معنای، بسط دادن و گستراندن است. [۱] و دحو الارض یعنی گستراندن زمین و کشیدن زمین، و نیز به چیزی که گسترده و همچنین کشیده شود (دحو الشیء) گفته می شود. یعنی گسترده شد. [۲]
آیه قرآن که می فرماید: و الارض بعد ذلک دحها [۳] اشاره به این معنی دارد.
یعنی و زمین را بعد از آن (برای انتفاع بشر و سایر مخلوقات) بگسترانید».
و اینکه در دعای علی ـ علیه السلام ـ وارد شده است! اللّهم داحی المدحوات، یعنی بسط دهنده و گستراننده زمین و وسعت دهنده. [۴] اشاره به این معنا دارد که خداوند زمین را از کعبه و محل آن گستراند و روز دحوالارض که به روز ۲۵ ذی القعده گفته می شود، اشاره به این است که در چنین روزی خداوند بعد از اینکه مکان کعبه را ظاهر و آشکار کرد شروع به گستراندن زمین از این نقطه کرد و به همین خاطر، دحوالارض گفته می شود یعنی روز گستراندن و بسط دادن به زمین، در احادیث و روایات و متون اسلامی به این مسئله اشاره شده است. چنان چه شیخ طوسی می گوید:
دحوالارض به روز ۲۵ ذی القعده اطلاق می شود که در چنین روزی خداوند زمین را از زیر کعبه گسترش داد. [۵] و در چنین روزی روزه و غسل مستحب است و مخصوصا روزه که ثوابش معادل ثواب شصت سال عبادت است.
در روایتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل شده است که روز ۲۵ ذی القعده همان روز دحوالارض که در چنین روزی خداوند زمین را از نقطه کعبه وسعت داد و نیز در چنین روزی حضرت ابراهیم و حضرت عیسی ـ علیهما السلام ـ متولد شدند. [۶] البته این تاریخ مطابق با تاریخ قمری است و با تاریخ میلادی منافات ندارد.
بر اساس آیه ۹۶ سوره آل عمران که می فرماید: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبَارَکا وَ هُدًی لِّلْعَالَمِینَ [۷]
اول خانه ای که برای مکان عبادت خلق بنا شد همان خانه کعبه است که در آن برکت و هدایت خلایق است.
بین مفسران و دانشمندان در نحوه گستراندن زمین اقوال مختلفی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.
۱. برخی می گویند که زمین در ابتدا زیر آب غرق بود، تدریجا آبها در گودال های زمین قرار گرفت و خشکی ها سر برآورد و گسترده شد و اول نقطه ای که سر بر آورد محل کعبه بود و از آن تعبیر به دحوالارض می شود. [۸]
۲. و نیز گفته شده در آغاز زمین به صورت پستی ها و بلندی های تند و غیر قابل ست بود و باران های سیلابی به صورت مدام می بارید. ارتفاعات زمین را می شست و در دره ها جمع می کرد و تدریجا زمین های مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به وجود آمد. [۹]
۳. از امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ نیز قول سومی نقل شده است که فرمودند: خدای متعال وقتی می خواست زمین را خلق کند، بادها را فرمان داد تا به شکم آب بزنند و آب را به موج در آورند، آبها در اثر طوفان کف کرده، همه کفها یک جا جمع شد، که همان محل فعلی کعبه به وجود آمد. آنگاه آن را به صورت کوهی از کف درآورده، زمین را از زیر (دامنه) آن کوه بگسترانید و آیه ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین» سخن از همین مطالب دارد. [۱۰] پس اولین بقعه ای که خدا از زمین خلق کرده کعبه بود و سایر نقاط از ناحیه کعبه گسترانیده شدند و به این امر دحو الارض گفته می شود.
پس خداوند در خلقت زمین ابتدا موضع و محل کعبه را خلق کرد که آن محاذی بیت المعمور در عرش الهی است و ملائکه در آسمان به سان انسان ها در روی زمین دور آن طواف می کنند و بعد از خلق محل کعبه زمین از نقطه کعبه وسعت یافت و گسترانیده شد. [۱۱]
در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است که حضرت فرمودند: ۲۵ ذی القعده خداوند محل بیت را وضع (خلق) کرد و آن اولین رحمتی بود که خداوند بر روی زمین ایجاد کرد. [۱۲] همان طور که قبلا ذکر شده در این زمینه روایات فراوانی از سوی معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل شده است که غالبا به موارد ذکر شده اشاره دارند.
بنابراین، دحو به معنای بسط دادن و گستراندن است و دحوالارض نیز به معنای گستراندن زمین است و علت نامگذاری این است که چون خداوند بعد از خلق محل کعبه از آنجا شروع به گستراندن زمین و قابل ست قرار دادن زمین نمود. و این امر در روزی مثل ۲۵ ذی القعده اتفاق افتاد که به خاطر عظمت چنین روزی، روزه و غسل آن سفارش شده است.
اعمال شب و روز دحوالارض
روزه :
روز دحوالارض از چهار روزی است که در تمام سال به فضیلت روزه گرفتن، ممتاز است و در روایتی آمده است که روزه اش مثل روزه هفتاد سال است؛ و در روایت دیگر کفاره هفتاد سال است و هر که این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت بسر آورد از برای او عبادت صد سال نوشته شود؛ و هر چه در میان آسمان و زمین وجود دارد برای کسی که در این روز روزه‌دار باشد استغفار می‌کنند. و این روزی است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و از برای عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیاری است و از برای این روز به غیر از روزه و عبادت و ذکر خدا و غسل دو عمل وارد است.
نماز :
خواندن نمازی که در کتب شیعه روایت شده. و آن دو رکعت است در وقت چاشت(نیمه اول روز) در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره والشمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ پس دعا کند و بخواند یا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.
دعا :
خواندن این دعا است که شیخ در مصباح فرموده مستحب است خواندن آن:
اللَّهُمَّ دَاحِی الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیوْمِ مِنْ أَیامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَةً وَ إِلَیکَ ذَرِیعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَةِ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یوْمَ التَّلاقِ فَاتِقِ کُلِّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَی کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیتِهِ الْأَطْهَارِ الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَعْطِنَا فِی یوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَیرَ مَقْطُوعٍ وَ لا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ یا خَیرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ یا کَفِی یا وَفِی یا مَنْ لُطْفُهُ خَفِی الْطُفْ لِی بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِی بِعَفْوِکَ وَ أَیدْنِی بِنَصْرِکَ وَ لا تُنْسِنِی کَرِیمَ ذِکْرِکَ بِوُلاةِ أَمْرِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ احْفَظْنِی مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَی یوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ أَشْهِدْنِی أَوْلِیاءَکَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِی وَ حُلُولِ رَمْسِی وَ انْقِطَاعِ عَمَلِی وَ انْقِضَاءِ أَجَلِی اللَّهُمَّ وَ اذْکُرْنِی عَلَی طُولِ الْبِلَی إِذَا حَلَلْتُ بَینَ أَطْبَاقِ الثَّرَی وَ نَسِینِی النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَی وَ أَحْلِلْنِی دَارَ الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِی مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئا مِنَ اَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ اللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ اسْقِنِی مِنْهُ مَشْرَبا رَوِیا سَائِغا هَنِیئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِی خَیرَ زَادٍ وَ أَوْفَی مِیعَادٍ یوْمَ یقُومُ الْأَشْهَادُ اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ [لِحُقُوقِ] أَوْلِیائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیقْ عَلَیهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللَّهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیتَ إِلَیهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ یعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یدَیهِ جَدِیدا غَضّا وَ یمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضا وَ یرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیهِ وَ عَلَی جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِیامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیامَهُ وَ صَلِّ عَلَیهِ [عَلَی مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَینَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیهِ [عَلَیهِمْ] وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱ـ ترجمه تفسیر المیزان، ج ۳، آیت الله محمد باقر همدانی
۲ـ صحبای حج، آیت الله جوادی آملی
۳ـ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی
پی نوشت ها:
[۱]. زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس، بیروت: مکتبة الحیاة، (بی تا)، ج۲، ص۳۰۴
[۲]. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، نشر ثقافة اسلامی، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۴
[۳]. نازعات / ۳۰
[۴]. ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق، ج۱۴، ص۲۵۱ و نهج البلاغه، خطبه ۷۲
[۵]. شیخ طوسی، مبسوط، تهران، حیدری، (بی تا)، ج۱، ص۲۸۲
[۶]. عاملی، سید محمد، مدارک الاحکام، قم، مهر، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۲۶۵
[۷]. آل عمران / ۹۶
[۸]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۴۳
[۹]. همان، ج۲۷، ص۴۳
[۱۰]. طریحی، همان، ج۲، ص۱۵
[۱۱]. خوانساری، محقق، مشارق الشموس، قم، آل البیت، (بی تا)، ج۲، ص ۴۵۵
[۱۲]. همان[حوزه]
آشنایی با دحوالارض در قرآن و حدیث/ چرا دحوالارض معجزه علمی قرآن محسوب میشود؟
پس از آنکه تمام سطح کره زمین را آب فراگرفته بود، خداوند اراده کرد زمین را برای زندگی موجودات آماده کند و اولین نقطه‌ای از آب بیرون آمد، کعبه بود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در آغاز آفرینش موجودات زنده بر روی زمین و در حالی که تمام سطح زمین را آبهای حاصل از باران‌های سیلابی فراگرفته بود، این آبها به مرور در گودال‌ها جا گرفتند، خشکی‌ها از زیر آب بیرون آمدند و به تدریج گسترده شدند. در این میان، اولین نقطه‌ای که از آب بیرون زد، محل کعبه بود و این ماجرا در روزی برابر با بیست و پنجم ذیقعده اتفاق افتاد. موضوع دحو الارض هم در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته و هم در اسناد و مدارک روایی بر آن تأکید شده است.
در گفت و گویی که با حجت‌الاسلام و المسلمین رضا صدر، استاد حوزه و محقق دینی، انجام داده به بررسی رویداد دحو الارض پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر دینی توضیح می‌دهد، منظور از دحو الارض این است که زمین از زیر کعبه گسترانیده شد. پس از آنکه تمام سطح کره زمین را آب فراگرفته بود، خداوند اراده کرد زمین را از زیر آب بیرون آورد تا آن را برای زندگی موجودات زنده آماده کند. خدای سبحان در آیه 30 از سوره مبارکه نازعات می‌فرماید: وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها» البته در آیات قبل از این آیه در خصوص آفرینش و خلقت زمین مطالبی را عنوان می‌فرماید و سپس به موضوع دحو الارض و گسترده شدن زمین برای حیات اشاره می‌فرماید. بسیاری از مفسران قرآن کریم این آیه از قرآن کریم را در ارتباط با موضوع دحو الارض می‌دانند. علامه حسن زاده آملی در این باره مطلبی را نوشته است که البته علم امروز آن را تایید می‌کند. اینکه کره زمین از دو طرف قطب کمی فرورفتگی دارد و قسمت‌های استوایی مانند مکه مکرمه کمی برجستگی دارند. به این ترتیب در زمان دحو الارض آب همه کره زمین را فراگرفته بود و وقتی که فرونشست، طبیعتاً جای برآمده زمین که قبه آن است و برجستگی آن بیشتر از جاهای دیگر است، در ابتدا بیرون آمد. این منطقه اولی همان محل کعبه و بیت الله الحرام بود. وقتی آبهای روی زمین به مرور فروکش کردند و کم شدند، قسمت‌های پدید آمده زمین به تدریج گسترش پیدا کرد که از آن تعبیر به دحوالارض شده است. بنابراین دحو باید قبه به معنی برآمده‌ترین جای زمین مکه مکرمه باشد.
بیرون آمدن خشکی از زیر آب
برای آشنایی با رویداد دحو الارض خوب است ابتدا آشنایی کلی با این ماجرا داشته باشیم.
آن طور که در تفاسیر قرآن کریم و احادیث و روایت‌ها اشاره شده است، یک شب و یک روز در طول سال به عنوان دحو الارض شناخته میشود. این عبارت به مفهوم گسترده شدن زمین است. درواقع دحو از منظر لغت‌شناسی به معنای پرتاب کردن و تکان دادن و یا گسترده شدن چیزی است.
بنابراین منظور از دحو الارض این است که زمین از زیر کعبه گسترانیده شد. پس از آنکه تمام سطح کره زمین را آب فراگرفته بود، خداوند اراده کرد زمین را از زیر آب بیرون آورد تا آن را برای زندگی موجودات زنده آماده کند.
دحو الارض در قرآن کریم
آیا در قرآن کریم هم به این مفهوم اشاره شده است؟
بله. خدای سبحان در آیه 30 از سوره مبارکه نازعات می‌فرماید: وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها» البته در آیات قبل از این آیه در خصوص آفرینش و خلقت زمین مطالبی را عنوان می‌فرماید و سپس به موضوع دحو الارض و گسترده شدن زمین برای حیات اشاره می‌فرماید. بسیاری از مفسران قرآن کریم این آیه از قرآن کریم را در ارتباط با موضوع دحو الارض می‌دانند.
اما منظور از گسترده شدن زمین چیست؟
منظور این است که در ابتدا، همه سطح زمین را آبهای حاصل از باران‌های سیلابی نخستین، فراگرفته بود. این آبها به مرور زمان در گودال‌های زمین جا گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب بیرون آمدند. این اتفاق روز به روز ادامه پیدا کرد و خشکی‌ها هر روز گسترده تر شد تا اینکه به وضع امروزی درآمد.
البته یادآوری این نکته هم ضرورت دارد که بدانیم اولین برآمدگی که آشکار شد، موضع خانه کعبه بود و این مسئله بعد از آفرینش زمین و آسمان روى داد.
دحو الارض در احادیث
آیا این مطالب در احادیث رسیده از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام هم عنوان شده است؟
بله. در چندین مورد ائمه اطهار علیهم السلام به رویداد دحو الارض و گسترده شدن زمین از زیر کعبه اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال امام صادق علیه السلام فرموده‌اند که: خداوند زمین را از زیر کعبه تا سرزمین منا حرکت داد. سپس از منا تا عرفات و سپس از عرفات تا منا و همین طور خشکی‌ها گسترش پیدا کرد.»
در روایت دیگری امام رضا علیه السلام فرمودند که: در 25 ذی القعده رحمت خدای متعال نشر پیدا کرد و زمین در این روز گسترش یافته و کعبه در آن نصب شده و آدم در این روز به زمین هبوط کرده است.» در جای دیگری از امام رضا علیه السلام درباره علت قرار گرفتن کعبه در وسط زمین سؤال کردند و آن حضرت در جواب فرمودند: آنجا موضعی است که زمین از زیر آن حرکت کرده و همه بادها که در دنیا می‌وزد، از زیر رکن شامی کعبه خارج میشود و آن اولین بقعه‌ای است که در زمین وضع شده، چون آن وسط زمین است و برای اهل مشرق و مغرب تکلیف آن یکسان است.»
با این توضیحات آیا درست است که کلمه دحو» را به معنای گسترده شدن» در نظر بگیریم؟
در آیات 30 و 31 سوره نازعات می‌خوانیم که: وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا؛ أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءهَا وَ مَرْعَاهَا» بعضی از مفسران قرآن کریم نوشته‌اند که دحو و دحی هر دو به معنی بسط و گستردن است. حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام هم در خطبه هفتادم از نهج البلاغه می‌فرمایند: اللّهمّ داحى المدحوّات و داعم المسموکات» یعنی ای خدایی که که گسترنده گستردنی‌هایى و برپاکننده بالا رفته‌ها هستى.» اما اگر دحو را به معنی غلطاندن در نظر بگیریم، معنای این خطبه این طور میشود که: خدایی که غلطاننده غلطنده‌هایى و بالابرنده آسمان‌ها هستى.»
در آیه شریفه هم اگر منظور از دحو، گسترش باشد، معنى آن عبارت است از اینکه زمین را پس از آسمان بگسترد» و اگر به معنى غلطاندن باشد، در این صورت با حرکت وضعى و انتقالى زمین مطابقت دارد. یعنى زمین را بعد از آسمان به گردش و چرخش درآورد. اما گستردن بیشتر از این مفهوم در تفاسیر مورد توجه قرار گرفته است.
اولین قسمت کره زمین که از آب بیرون آمد
این رویداد، یعنی گسترده شدن از کعبه به چه صورتی اتفاق افتاد؟
علامه حسن زاده آملی در این باره مطلبی را نوشته است که البته علم امروز آن را تایید می‌کند. اینکه کره زمین از دو طرف قطب کمی فرورفتگی دارد و قسمت‌های استوایی مانند مکه مکرمه کمی برجستگی دارند. به این ترتیب در زمان دحو الارض آب همه کره زمین را فراگرفته بود و وقتی که فرونشست، طبیعتاً جای برآمده زمین که قبه آن است و برجستگی آن بیشتر از جاهای دیگر است، در ابتدا بیرون آمد. این منطقه اولی همان محل کعبه و بیت الله الحرام بود.
وقتی آبهای روی زمین به مرور فروکش کردند و کم شدند، قسمت‌های پدید آمده زمین به تدریج گسترش پیدا کرد که از آن تعبیر به دحوالارض شده است. بنابراین دحو باید قبه به معنی برآمده‌ترین جای زمین مکه مکرمه بوده باشد که عرض آن 21 درجه و 25 دقیقه شمالی است و طول آن از ساحل بحر محیط غربی 67 درجه است.
معجزه علمی دیگری از قرآن کریم
همان طور که اشاره شد، بیشتر مفسران دحو را به معنی گسترده شدن» تعبیر کرده‌اند. به طور کلی، مسلمان‌ها تا امروز لفظ دحو را به معنی بسط و گستردن برده‌اند، اما بعد از رجوع به کتب لغت عرب و مواضع استعمال این لفظ و مشتقات آن مشاهده می‌کنیم که آن را در اکثر یا همه لغات و استعمالات معنای دیگری است و آن راندن و جنباندن است.
بعضی از آنها هم دحو را به مفهوم به گردش درآوردن» گرفته‌اند. یعنی گردشی که چیزی ضمن گردش به دور خودش، بر محور دیگری هم بچرخد و حرکت کند.
جالب این است که این مفهوم، دقیقاً اشاره به حرکت وضعی و انتقالی زمین دارد. چراکه زمین در عین حال که به دور خودش می‌چرخد، بر مدار مشخصی به دور خورشید هم در چرخش است. اما قرآن کریم در زمانی از این مطلب خبر داد که علم انسان به این حد نرسیده بود که حرکت وضع و انتقالی این کره خاکی را درک کند.
آیا در مورد حرکت و چرخش زمین، آیات دیگری هم در قرآن کریم وجود دارد که این موضوع را بیان کند؟
در چندین مورد این نکته عنوان شده است. به عنوان مثال در آیه‌ای از قرآن کریم می‌خوانیم که: وَ أَلْقَى فِی الأَرْضِ رَوَاسِیَ أَن تَمِیدَ بِکُمْ وَ أَنْهَارًا وَ سُبُلاً لَّعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ » و در آیه دیگری نیز می‌فرماید: هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا و کُلُوا مِن رزْقِهِ و إِلَیْهِ النُّشُورُ».
در سوره مبارکه شمس هم به حرکت زمین اشاره می‌فرماید که: أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا » و یا در سوره نازعات می‌فرماید: وَ الْأَرْضِ وَ مَا طَحَاهَا ». همچنین آنجا که می‌فرماید: وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا » دحى که فقط در این سوره آمده و از جهت لفظ و معنا به معناى به شدت پرتاب کردن است. اشاره آیه نشریفه به مرحله ابتدایی خلقت و جدا شدن زمین از منشأ اصلى خود است و اگر به معناى گستردن و آماده کردن باشد، نظر آیه به دوره‌ای است که زمین سرد شده و سطح آن از مواد خاک و عناصر اولیه، آماده براى ظهور برکات و رحمت خداوند و زندگى شده است.
فضایل و اعمال شب و روز دحوالارض
بیست و پنجم ذی‌القعده، همزمان با دحوالارض یعنی گسترش یافتن زمین است. از امیرالمومنین حضرت علی(ع) روایت شده است که فرمودند: نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنج ذی‌القعده بود. کسی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است، خواهد داشت.»
به گزارش ایسنا، دَحو» به معنای گسترش است و برخی نیز آن را به معنای تکان دادن چیزی از محلِ اصلی‌اش تفسیر کرده‌اند. در برخی از روایات این روز به عنوان روز قیام امام زمان مهدی موعود(عج) معرفی شده و خاتم المحدثین، شیخ عباس قمی (ره) روز دحوالارض را از چهار روز معروفی ذکر کرده که روزه آن ثواب هفتاد سال عبادت را دارد.
دحوالارض از روزهای پر برکت خدا برای بندگان است. در کتاب شریف المراقبات» روایت است که امام رضا(ع) فرموده‌اند: در شب بیست و پنجم ماه ذی‌القعده حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسی (ع) متولد شده‌اند.
در این روز، رسول خدا (ص) به قصد حجة‌الوداع از مدینه با یکصد و چهار هزار یا یکصد و بیست و چهار هزار و حضرت فاطمه (ع) و تمامی اهل بیت خود از راه شجره به مکه عزیمت کردند.
مطابق روایات، اولین نقطه‌ای که از زیر آب سر برآورد، مکان کعبه شریف و بیت‌الله الحرام بود. در قرآن کریم و احادیث اسلامی به روز دحوالارض (یعنی بسط و گسترش زمین) اشاره شده است و عبادت در این روز از ارزش بسیار زیادی برخوردار است.
آداب و اعمال ویژه روز بیست و پنجم ذی‌القعده
زمین، گاهواره زندگی انسان و تمام موجوداتِ زنده است، که با تمام کوه‌ها، دریاها، درّه‌ها، جنگل‌ها، چشمه‌ها، رودخانه‌ها، معادن و منابع گران بهایش، نشانه‌ای از نشانه‌های آفریدگار به شمار می‌آید که آن را گسترانیده است. روز دحوالارض روز گسترش زمین روز بسیار مبارکی است و آداب و اعمال ویژه‌ای دارد؛ از جمله:
۱. روزه داشتن که ثواب ۷۰ سال عبادت را دارد.
۲. احیا و شب زنده داری شب دحوالارض که برابر با یک سال عبادت است.
۳. ذکر و دعا.
۴. انجام غسل به نیت روزِ دحوالارض
۵- خواندن دو رکعت نماز، نزدیک ظهر به این کیفیت: در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره الشّمس بخواند و آنگاه بعد از سلام نماز بگوید: لا حَوْلَ و لا قوَّهَ اِلّا بِالله العلی العظیم»
و سپس این دعا را بخواند:
یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی یا سامِعَ الْاَصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَ ارْحَمْنی و تَجاوَزْ عَنْ سَیئاتی وَ ما عِنْدی یا ذَالْجَلالِ وَ الْاِکْرام.
ای درگذرنده لغزش‌ها، از لغزشم درگذر! ای اجابت‌کننده دعاها! دعایم را مستجاب کن! ای شنوای آوازها! صدایم را بشنو و به من رحم کن و از بدی‌هایم و آنچه نزد من است درگذر! ای صاحب جلالت و بزرگواری.
زیارت حضرت رضا(ع) در این روز را از بهترین اعمال مستحب و از سنت‌های مؤکد شمرده‌اند.
منابع:
- مفاتیح الجنان
- کتاب دروس هیات علاّمه حسن زاده آملی[ایسنا]
درباره این سایت