مثلث خطیب ،خطبه و مخاطب ساختار شكوهمندى نماز جمعه
(ملاحظاتى درباره اقامه نماز جمعه در شرایط كرونایى و پساكرونایى)
اشاره: به لطف و عنایت الهى، و با حضور امت انقلابى ایران اسلامى، در جمعه‌هاى آتى، همه نمازهاى جمعه با رعایت اصول بهداشتى برقرار خواهد بود. در این بازگشایى جامع و مبارك، آنچه دغدغه اصلى دلسوزان انقلاب به‌ویژه فرماندهان قرارگاه‌هاى فرهنگى - ائمه جمعه معزز- است، حضور مقبول» و درست» مردم خداجو در مراسم نماز جمعه است تا این آئین الهى با شكوه متناسب با شرایط كرونایى خود، برگزار شود.
منظور از حضور مقبول و درست نیز همین نكته است كه جمعیت حاضر در نماز جمعه از نظر كمّى و متناسب با ظرفیت مصلاها، قابل قبول و قابل مدیریت باشد و هم‌چنین این حضور، درست و مطابق با پروتكل‌هاى بهداشتى در شرایط اشاعه ویروس منحوس كرونا باشد.
سه‌گانه خطبه»، خطیب» و مخاطب»، اساس و بنیان نماز جمعه
به نظر مى‌رسد آنچه در این شرایط باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، همان اساس و فلسفه وجودى آئین الهى نماز جمعه است كه مى‌توان این فلسفه وجودى را در اضلاع مثلث خطبه»، خطیب» و مخاطب» خلاصه كرد. اساس و بنیان نماز جمعه، مبتنى بر این سه ضلع است. اول، خطبه كه حكم ركعتین نماز دارد و محور تبیین‌گرى نماز جمعه است و تمامى ائمه جمعه موظفند این ضلع را در نهایت اتقان و كارآمدى تأمین و در یك كلام خطبه تراز» را محقق نمایند. ضلع دوم، خطیب است كه مى‌بایست در كمال لیاقت و كفایت و با برخوردارى از عِلمیت»، عدالت» و بصیرت» در جایگاه مقدس و خطیر منبر و محراب نماز جمعه استقرار یابد و جامعه اسلامى را با شایستگى‌هاى حائز خود، به سمت تعالى راهبرى نماید. اما ضلع سوم، كه به‌مثابه قاعده این مثلث است، مخاطبین -یعنى آحاد مردم و بدنه جامعه و بافت اجتماعى - است و اضلاع خطبه» و خطیب» را قوام و استوارى مى‌بخشد. تناسب، تناظر و رابطه این سه ضلع نیز تا بدانجاست كه این سه، نسبت به یكدیگر هم‌آهنگى و هم‌پوشانى حداكثرى دارند و هر ضلع، اضلاع دیگر را اتقان و استحكام مى‌بخشد و از همین روى، ضعف و عدم تكمیل هر كدام از این اضلاع، اساس مثلث را متزل و ضعیف خواهد نمود.
ضرورت توجه و تمركز برنامه‌اى به ضلع مخاطب
این‌كه مى‌گوییم در این شرایط كه باید در عین رعایت نكات بهداشتى، نماز جمعه را با شكوه متناسبش برگزار كرد و این شكوهمندى به قوام هر سه ضلع خطبه»، خطیب» و مخاطب» وابسته است و در وضعیت فعلى تقویت ضلع قاعد (یعنى مخاطب») بیشتر مطمع نظر است، به این علت است كه به نظر مى‌رسد مى‌بایست مهم‌ترین محتواى خطبه‌ها را به بیان اهمیت و فضائل نماز جمعه و نقش و تأثیر آن در بهبود وضعیت معنوى و روحى و هم‌چنین ارتقاء بركت‌هاى مادى جامعه اعم از رزق و روزى، امنیت همه‌جانبه، صحت و سلامت، رفاه، آسایش و آرامش متمركز ساخت.
برخى از كارشناسان فرهنگى بر این باورند كه در مقوله نماز جمعه، روى ضلع مخاطب به‌طور شاید و باید كار نشده است و این كم‌كارى باعث خلوتى نسبى نمازهاى جمعه شده است. اساس كار در این ضلع،انگیزه‌سازى،انگیزه‌بخشى، و تقویت كشش‌ها و عزم‌ها به سمت نماز جمعه با تبیین آثار نماز جمعه در ابعاد امنیت‌بخشى و مصونیت‌سازى جامعه در ابعاد مختلف مادى و معنوى است. اهمیت این فریضه تا آن‌جا است كه به فرمایش امام اى : اگر دستگاه امامت جمعه و نمازهاى جمعه از انقلاب گرفته شود یقینا به انقلاب لطمه‌اى سخت خواهد خورد.» (07/03/1369)
اثرگذارى نماز جمعه در بركت‌هاى مادى
به‌عنوان مثال، قرآن عزیز مى‌فرماید: وقتى نماز جمعه پایان یافت، به طلب فضل الهى در زمین پراكنده شوید» (فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِى الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ (جمعه/ 10)). امر به انتشار در زمین و طلب روزى، چنین دلالت دارد كه تحصیل روزى بعد از نماز جمعه، مطلوبیت و بركتى خاص و ویژه دارد و از این‌رو پیامبر(صلى‌الله‌علیه‌وآله) بعد از نماز جمعه، سرى به بازار مى‌زدند. هم‌چنین حضرت مى‌فرمودند: . كسى‌كه از روى استخفاف یا انكار نماز جمعه را ترك كند، خداوند وضعیت او را پریشان مى‌كند، و به زندگى او بركت نمى‌دهد» (إِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى فَرَضَ عَلَیْكُمُ الْجُمُعَةَ فَمَنْ تَرَكَها فِى حَیاتِى أَوْ بَعْدَ مَوْتِى اسْتِخْفافاً بِها أَوْ جُحُوداً لَها فَلا جَمَعَ اللّهُ شَمْلَهُ، وَ لا بارَكَ لَهُ فِى أَمْرِهِ. (وسائل الشیعه، ج5، ص7)).
از این دست نكات ناب معرفتى به وفور در منابع ثقلینى وجود دارد كه مبلغان دینى به‌ویژه خویشتن ائمه جمعه محترم مى‌بایست گوهرشناسانه این نكات معرفتى را استخراج و انتشار نمایند. واقعیت این است كه هرقدر جامعه ما، به فضائل اقامه نماز جمعه معرفت یابد و انگیزه‌هاى حضور حداكثرى مردم تعالى یابد، بركات و مواهب مادى و معنوى این فریضه مبارك و متعالى بیشتر بهره‌مند خواهد شد. این‌كه نظام تبلیغى و رسانه‌اى ما به‌طور شاید و باید عَلَم اعتلایى نماز جمعه را برافراشته نساخته است، به این دلیل است كه عمق و ابعاد اثرگذارى نماز جمعه در جامعه به‌خوبى تبیین نشده است، از این‌رو مى‌بایست از تمام ظرفیت‌هاى تبلیغى، هنرى و رسانه‌اى براى انجام این امر مهم ولى زمین‌مانده استفاده كرد.
تقویت روحیّه اخوت و برادرى و تأمین ولایت عام، تشكّل و بسیج نیروهاى انقلاب، رشد بصیرت و قدرت تحلیل جامعه و بسیارى از آثار دیگر نماز جمعه از نكات مهمى است كه باید به‌طور تفصیل براى جامعه تبیین شود و براى بسط فرهنگى آن، برنامه‌ریزى داشت و این سخن امام راحل(ره) را محقق نمود: نمازجمعه، كه نمایشى از قدرت ى و اجتماعى اسلام است، باید هرچه با شكوه‌تر و پر محتواتر اقامه شود. ملّت عظیم و عزیز، با شركت خود، باید این سنگر اسلامى را هرچه عظیم‌تر و بلند پایه‌تر، حفظ نماید، تا به بركت آن، توطئه‌هاى خائنان و دسیسه‌هاى مفسدان خنثى شود.» (21/06/1358)
نكته‌اى قابل تأمل درباره اهمیت حضور در نماز جمعه
یك نكته قابل تأمل و تفكر این است كه در فرهنگ دینى، دغدغه‌مندى و برنامه‌ریزى براى حضور در نماز جمعه امرى مقدس و مهم ارزیابى شده است. یاران پیامبر صلى الله علیه و آله، روز پنج‌شنبه براى جمعه آماده مى‌شدند.» (. كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ یَتَجَهَّزُونَ لِلْجُمُعَةِ یَوْمَ الْخَمِیسِ. (وسائل الشیعة، ج7، ص353)) ؛ هم‌چنین امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: روز پنج‌شنبه، دارویى‌هایى كه بدنتان را ضعیف مى‌كند، نخورید تا شما را از حضور در نماز جمعه باز ندارد.» (. لَا یَشْرَبْ أَحَدُكُمُ الدَّوَاءَ یَوْمَ الْخَمِیسِ. لِئَلَّا یَضْعُفَ عَنْ إِتْیَانِ الْجُمُعَةِ (همان)) ؛ آن‌حضرت زندانیان و متّهمان پرونده‌هاى بدهكارى، تهمت و. را براى نماز جمعه بیرون مى‌آورد، تا در نماز جمعه حضور داشته باشند، و اولیاء آنان ضمانت مى‌كردند كه برگردند. فاسقان زندانى را هم براى شركت در نماز جمعه، با مراقبت‌هاى لازم بیرون مى‌فرستاد (أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام كَانَ یُخْرِجُ أَهْلَ السُّجُونِ مِنَ الْحَبْسِ فِى دَیْنٍ أَوْ تُهَمَةٍ إِلَى الْجُمُعَةِ فَیَشْهَدُونَهَا وَ یُضَمِّنُهُمُ الْأَوْلِیَاءَ حَتَّى یَرُدُّونَهُمْ؛ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام كَانَ یُخْرِجُ الْفُسَّاقَ إِلَى الْجُمُعَةِ وَ كَانَ یَأْمُرُ بِالتَّضْیِیقِ عَلَیْهِم (مستدرك الوسائل، ج6، ص27)). این سیره فقط در عصر حكومت دینى نبوده است چراكه درباره امام كاظم علیه السلام كه در اوج طغیان حكومت طاغوت بنى العباس آمده است: وَ كَانَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ یَتَهَیَّأُ یَوْمَ الْخَمِیسِ لِلْجُمُعَةِ» (وسائل الشیعة، ج7، ص353).
توسعه مفهومى تجهیز و تهیوء براى نماز جمعه
نكته دیگرى كه درباره تجهیز و تهیوء از یوم الخمیس باید مورد امعان نظر قرار گیرد این است كه این آمادگى براى روز جمعه، مفهومى فراتر از تجهیز فردى دارد. اگر یك فرد باید خود را آماده كند، داروى ضعف آورنخورد، مسافرت نرود پس به طریق اولى وظیفه امام جمعه هم این هست. اگر مخاطب خطبه جمعه و مأموم نماز جمعه، یك روز قبل از یوم الجمعه باید خود را آماده كند، به طریق اولى خطیب جمعه و امام جمعه باید از نظر جسمى، روحى، معنوى، علمى و ى خود را آماده انجام وظیفه عبادى - ى خود نماید. در یك گام فراتر، ستاد اقامه نماز جمعه باید از روزهاى قبل، خود را و محل نماز را و مخاطبان را آماده كند. در واقع دو واژه تجهیز» و تهیاء»، نگاه به استعداد و آمادگى خطیب و خطبه و مخاطب، هر سه دارد. این تأكیدات هم نگاه به طراحى، ایده‌یابى و ایده‌پردازى ستادهاى نماز جمعه هم دارد و هم به كسب آمادگى‌هاى افزون‌تر علمى و معنوى امام جمعه توجه دارد و باید به توسعه مفهومى تجهیز و تهیوء بیشتر اندیشید و برنامه‌ریزى داشت.[ایجنا]
ریشه تاریخی اربعین/حضور جابر در کربلا/بازگشت اسیران/الحاق سرمطهر به بدن/راهپیمایی وانتفاضه اربعین
نماز ,جمعه ,كه ,براى ,ضلع ,جامعه ,نماز جمعه ,است كه ,نماز جمعه ,نماز جمعه، ,در نماز ,توسعه مفهومى تجهیز ,السلام كَانَ یُخْرِجُ ,علیه السلام كَانَ ,ملاحظاتى درباره اقامه
درباره این سایت